Aan het begin van de vorige eeuw gingen twee jonge honden uit de Randstad zich te buiten aan een gebouw waar je als bezoeker nog steeds van achterover valt. Het gebouw in art nouveau stijl staat propvol met spreuken, is rijk gedecoreerd en loopt over van symboliek.
De afgelopen jaren is het rijksmonument van architecten Alexander Kropholler (1881-1973) en Jan Frederik Staal (1879-1940) volledig op de kop gegaan en uitgebreid met een nieuwe aanbouw. Aaneengeschakelde gekantelde driehoeken verbinden de begane grond van het monument via de dakkapel met de zolder. Een ontwerp van Borren Staalenhoef Architecten. Aan de buitenzijde heeft het dak een schitterende huid gekregen van keramische elementen, ontwikkeld in samenwerking met Koninklijke Tichelaar Makkum. Brons geglazuurde ‘bakjes’ in vijf varianten geven het monument een futuristische twist, met een knipoog naar de uitbundigheid van Kropholler en Staal.
De Utrecht is geopend op vrijdag en zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur. Wel vooraf reserveren!
Beschrijving
Rijksdienst voor
het Cultureel Erfgoed
Het pand is opgetrokken in gele baksteen met plinten, lateien, banden en hoekblokken in graniet. Het is samengesteld uit drie bouwvolumes;
het voorste gedeelte met ingangspartij aan de straatzijde, zonder verdieping onder afgewolfd zadeldak; het lichttorentje met verdieping onder tentdak; kantoorruimte zonder verdieping onder hoog-opgaand, omlopend schilddak. De daken zijn alle gedekt met pannen. In de voorgevel twee hardstenen gevelstenen; de linker met het wapen van Utrecht; de rechter met het wapen van Nederland; beide tussen liggende leeuwen als wapenhouders. Onder het wolfeind in rode baksteen gemetseld UTRECHT. In linker zijgevel in rode baksteen “Levensverzekeringsmaatschappij UTRECHT”. Het tentdak van de toren wordt bekroond door groep van 4 pelikanen. Eiken toegangsdeuren met in negatief reliëf DE UTRECHT TE UTRECHT.
Interieur: Tegeltableau in tochtportaal met PAX INTRANTIBUS tussen gestileerde florale versiering. Plafond in hal onder lichttorentje wordt gevormd door beglaasd balkenraam, dat rust op een rondom uitkragende bakstenen lijst.
Wapens der stad Utrecht geschilderd bij kruisingen der balken met buisvormig profiel. Aan binnenzijde der balken rond grote midden venster: Goudenregen/koom ten zegen/ Al wie hier verzekering sloot/ Thuis nog potten/ doen slechts zotten/ Sinds met beter spaarpot bood. Van hal naar kantoorruimte deur met panelen binnen kraalprofiel met parels. Bovenste panelen beschilderd met vlinders binnen kader met momenten uit ontwikkelingsgang van de vlinder en tekst. In kantoorruimte cassetteplafond met buisvormig profiel. Langs wanden een fries met wapenschilden van Utrecht met daarboven DE, om en om met wapenschilden van Amsterdam, Rotterdam, Tilburg, Utrecht, Copenhagen, Brussel, Rijssel, Nederland, België, Frankrijk en Denemarken met daarboven TE. In de lange gevels drie vensteropeningen, links met oorspronkelijke glas-in-lood vensters (wapens van Amsterdam. Rotterdam en Tilburg). Boven vensters tegeltableaus met namen van hoofdkantoor (eindgevels) en bijkantoren. Langs de lange wanden kasten.
Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
TERUG IN DE TIJD
Oorspronkelijk was aan de achterzijde alleen een binnenplaatsje. De nieuwe aanbouw is geplaatst bovenop de originele ommuring.
Een gepland warm welkom. Zodra je De Utrecht binnenkomt word je uitgenodigd even omhoog te kijken. ‘Vrede den binnentredenden’
De typografie aan de schoorsteenmantel heeft een nieuw leven gekregen. Het font werd verder ontwikkeld en komt onder andere terug op elke pagina van deze website…
De tegeltableaus aan de voorgevel zijn niet origineel. Oorspronkelijk bevatten de tableaus reclameteksten over het Levensverzekeringswezen.
Voor de nis, tussen de twee loketten in de kantoorzaal ontwierpen de architecten een klok en kalender. Helaas is onbekend waar dit koperen tableau is gebleven.
De terazzovloer in het halletje is ontworpen door Mendes Da Costa. De dramatische symboliek van de pelikanenmoeder die haar jongen voedt met haar eigen bloed was in trek bij het verzekeringswezen.
De veelzijdige architecten ontwierpen ook het meubilair voor het bijkantoor. Aan robuuste hoge lessenaars werden de levensverzekeringspapieren opgesteld en ondertekend.
Een originele blauwdruk van het kapplan is bewaard gebleven. Ook de andere items in deze rubriek zijn afkomstig uit het archief Stax: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam, Staal, J .F. , Kropholler A.J. en Staal-Kropholler.
Hierbij hebben wij de eer u de rijmpjes te doen toekomen!
Den Weledele Heeren Directeuren der Levensverzekeringsmaatschappij ‘Utrecht te Utrecht 29 januari 1904
Weledele Heeren,
Hierbij hebben wij de eer U de rijmpjes door ons voor werk Leeuwarden bedacht te doen toekomen. U moet erbij in het oog houden dat zij voor het meerendeel bestemd zijn om de symbolische betekenis van ornamenten en bouwdelen te verduidelijken. Misschien echter kunt u voor het doel er iets van gebruiken. Anders verzoeken wij U beleefd ons even mede te deelen van welken inhoud u de rijmpjes wenscht, dan zullen wij er onze krachten aan beproeven
Hoogachtend AJ Kropholler en JF Staal
Driehoeken
Een nieuw volume van Borren Staalenhoef Architecten dat aan het monument is toegevoegd, is gebaseerd op de oorspronkelijke uitbouw van het monument. De onregelmatige contouren volgen de terreingrenzen uit 1904. Op de buitenmuren werden negentien verschillende driehoeken geplaatst. Zo wordt de begane grond verbonden met de originele dakkapel. De binnenzijde van de nieuwbouw is geheel wit en glad afgewerkt en royaal voorzien van glas, zodat er een overdaad aan zonlicht binnenkomt. De oude monumentale zaal pikt een graantje mee van het daglicht, via het glas-in-loodraam in de oorspronkelijke buitenmuur.
Buitenaards
lijnenspel
In het bestaande monument zijn veel geglazuurde tegels verwerkt. De gedachte van architect Jacob Borren, een geglazuurde tegel op een eigentijds manier aan dit monument toe te voegen was een logische stap, maar tegelijkertijd een stevige uitdaging. Samen met Koninklijke Tichelaar Makkum werden vijf verschillende ‘tegels’ ontwikkeld. De tegels zijn driedimensionaal en als bakjes op het dak bevestigd. Met zorg is er een glazuur gekozen die goed aansluit op het monument. Voor de vijftien verschillende driehoekige dakvlakken zijn vijftien unieke patronen ontworpen. Pal in de binnenstad van Leeuwarden is dit buitenaardse lijnenspel van driehoeken met bronskleurige geglazuurde bakjes geland.
Bekijk locatie
Mendes
DA COSTA
De pelikanengroep bovenop het torentje is gemaakt door de vernieuwende Amsterdamse beeldhouwer J. Mendes da Costa (1863-1939), die in Nederland veel beelden en ornamenten voor gebouwen heeft gemaakt. Vier pelikanen zitten genoeglijk tegen elkaar, rug aan rug, met bol opgeblazen borstkassen. Het lijkt ze goed te gaan, daarboven.
Kropholler en Staal waren beiden bewonderaars van het werk van Da Costa. De jonge architecten vroegen hem om De Utrecht in Leeuwarden (deels) te decoreren. Voor de hal ontwierp hij in de terrazzovloer een cirkel met aan de buitenkant vier hoefijzers, waarbinnen een pelikaan haar jongen voedt. Dat doet ze met haar eigen bloed door zich in de borst te prikken; een symbool van de liefde en opofferingsgezindheid van ouders voor hun kinderen, maar ook van de verzekeringszorg. Daarnaast ontwierp Da Costa twee lange reliëfs voor op de buitenmuur aan de straatkant, met daarop twee leeuwen, het Utrechtse en het Leeuwarder stadswapen.
Bekijk locatie